درس ۸ : اختیار معامله در قراردادهای آتی

اختیار معامله در قراردادهای آتی

اختیار خرید (call options) و اختیار فروش (put options) معاملاتی هستند که به شکل روزافزودن در قراردادهای آتی انجام می‌شوند. جذابیت اصلی خرید اختیار معامله یا همان آپشن (option) این است که امکان گمانه‌زنی (سفته‌بازی) را در افزایش یا کاهش قیمت‌های آتی با یک ریسک مشخص و محدود فراهم می‌کند. حداکثر زیانی که ممکن است خریدار یک اختیار معامله با آن مواجه شود، هزینه‌ی خرید اختیار معامله (که به آن قیمت یا حق امتیاز یا premium اختیار معامله گفته می‌شود) و هزینه‌های تراکنش خواهد بود.

وقتی اختیار خرید و اختیار فروش را به طور مجزا از هم در نظر بگیریم – همان‌گونه که کاملا از هم مجزا و متفاوت هستند – درک اختیار معامله بسیار آسان خواهد شد. خرید یا فروش اختیار خرید هیچ ربطی به اختیار فروش ندارد، و خرید یا فروش اختیار فروش هیچ ربطی به اختیار خرید ندارد.

خرید اختیار خرید

خریدار یک اختیار خرید حق ولی نه تعهدِ خرید (ورود به پوزیشن لانگ یا بلند) یک قرارداد آتی خاص را با یک قیمت خاص در هر زمانی از مهلت اعتبار اختیار معامله به دست می‌آورد. در هر اختیار معامله، آن قرارداد آتی که باید خریداری شود (که به آن قرارداد آتی پایه می‌گویند) و قیمتی که آن قرارداد آتی با آن خریداری می‌شود (که به آن قیمت اجرا ی اعمال می‌گویند) به طور کامل مشخص شده است.

یک «اختیار خرید اوراق قرضه خزانه‌داری ۸۴ برای ماه مارس» یعنی حق خرید یک قرارداد آتی اوراق قرضه خزانه‌داری برای ماه مارس به قیمت ۸۴،۰۰۰ دلار، در هر زمان تا لحظه‌ی انقضای این اختیار معامله.

یکی از دلایل خرید اختیار خرید این است که معامله‌گر می‌تواند از افزایش پیش‌بینی‌شده‌ی قیمت قرارداد آتی پایه به سود برسد. یک خریدار اختیار خرید در شرایطی به سود خالص می‌رسد که در صورت اعمال اختیار خرید، قیمت قرارداد آتی پایه بیش‌تر از قیمت پرداخت‌شده بابت اختیار معامله و بالاتر از قیمت روز اعمال اختیار معامله شده باشد (که در غیر این صورت، یعنی در صورت کاهش قیمت‌ها، خریدار می‌تواند معامله را اعمال نکند). هم‌چنین، خریدار پیش از تاریخ انقضاء نیز می‌تواند حق اختیار معامله را با قیمت بالاتری از خرید اولیه‌ی آن به فروش برساند.

مثال: شما انتظار دارید کاهش نرخ بهره باعث افزایش قیمت اوراق قرضه شود (قیمت‌های نرخ بهره و اوراق قرضه عکس هم حرکت می‌کنند). با امید درست بودن پیش‌بینی‌تان، یک اختیار خرید ۸۲ ماه ژوئن اوراق قرضه‌ی خزانه‌داری را خریداری می‌کنید. فرض کنید، شما برای خرید این اختیار معامله ۲۰۰۰ دلار به عنوان پریمیوم یا حق امتیاز پرداخت کرده‌اید. اگر در تاریخ انقضاء این اختیار معامله (در ماه می)، قیمت آتی ماه ژوئن اوراق قرضه‌ی خزانه‌داری ۸۸ شود، شما با اعمال یا فروش اختیار معامله‌ای که با قیمت ۸۲ خریده بودید، می‌توانید به ۶ واحد (یعنی ۶۰۰۰ دلار) سود برسید. از آن‌جا که شما ۲۰۰۰ دلار بابت خرید اختیار معامله پرداخت کرده بودید، سود خالص‌تان با کسر هزینه‌های تراکنش چیزی کم‌تر از ۴۰۰۰ دلار می‌شود.

همان‌طور که پیش‌تر گفته شد، بیش‌ترین پولی که خریدار اختیار معامله می‌تواند از دست بدهد، همان حق امتیاز به علاوه‌ی هزینه‌های تراکنش است. از این رو، در مثال بالا، بیش‌ترین ضرر ممکن است – فارغ از آن‌که خریدار تا چه حد درباره‌ی جهت حرکت و زمان‌بندی نرخ‌های بهره و قیمت‌های اوراق قیمت دچار اشتباه شده باشد – فقط ۲۰۰۰ دلار به علاوه‌ی هزینه‌های تراکنش خواهد بود. در مقابل، اگر شما مستقیما در قرارداد آتی پایه وارد پوزیشن لانگ می‌شدید، میزان زیان بالقوه‌تان می‌توانست نامحدود باشد.

هرچند، باید به این نکته توجه کرد که با این‌که خریدار اختیار معامله با ریسک محدودی مواجه است (از دست دادن مبلغ خرید اختیار معامله)، میزان مبلغ خرید یا همان حق امتیاز از سود بالقوه‌ کسر می‌شود. در این مثال، خریدار اختیار معامله به ۴۰۰۰ دلار سود رسید. اگر فردی مستقیما در قرارداد آتی ماه ژوئن اوراق قرضه‌ی خزانه‌داری وارد پوزیشن لانگ می‌شد، افزایش قیمت آتی از ۸۲ به ۸۸ می‌توانست ۶۰۰۰ دلار سود خالص (منهای هزینه‌های تراکنش) برای‌اش به همراه داشته باشد. با این‌که خریدار اختیار معامله چیزی بیش‌تر از قیمت پرداخت‌شده یا همان حق امتیاز را دست نمی‌دهد، ولی به هر حال، می‌تواند کل این مبلغ را از دست بدهد. این در صورتی اتفاق می‌افتد که تاریخ انقضاء فرا برسد، ولی اختیار معامله ارزش اعمال را نداشته باشد.

خرید اختیار فروش

برخلاف اختیار خرید که به معنی حق خرید (ورود به پوزیشن لانگ) یک قرارداد آتی خاص با یک قیمت مشخص است، اختیار فروش یعنی حق فروش (ورود به پوزیشن شورت) یک قرارداد آتی خاص با یک قیمت مشخص. هدف از خرید اختیار فروش رسیدن به سود از کاهش پیش‌بینی‌شده‌ی قیمت است. درست مانند اختیار خرید، بیش‌ترین زیانی که خریدار اختیار فروش در صورت پیش‌بینی نادرست جهت یا زمان‌بندی تغییر قیمت، ممکن است متحمل شود، قیمت خرید اختیار معامله (حق امتیاز) به علاوه‌ی هزینه‌های تراکنش خواهد بود.

مثال: شما با پیش‌بینی کاهش قیمت طلا، ۱۰۰۰ دلار حق امتیاز را بابت خرید اختیار فروش ۳۲۰ طلای ماه اکتبر پرداخت می‌کنید. این اختیار معامله حق فروش یک قرارداد آتی ۱۰۰ اونس طلا را با قیمت ۳۲۰ دلار به ازای هر اونس به شما می‌دهد.

فرض کنید، در زمان انقضاء، قیمت آتی اکتبر – طبق انتظارتان – به اونسی ۲۹۰ دلار کاهش یافت. این اختیار معامله این حق را به شما می‌دهد که آن را به همان قیمت ۳۲۰ دلار بفروشید؛ یعنی شما از فروش یا اعمال این قرارداد به ۳۰ دلار سود در هر اونس دست پیدا می‌کنید – یعنی بابت ۱۰۰ اونس طلا، ۳۰۰۰ دلار سود. پس از کسر قیمت پرداخت‌شده بابت اختیار معامله (یعنی ۱۰۰۰ دلار) سود خالص شما برابر است با ۲۰۰۰ دلار. چنان‌چه درباره‌ی جهت حرکت یا زمان‌بندی تغییر قیمت آتی طلا اشتباه کرده بودید، بیش‌ترین مبلغی که از دست‌تان می‌رفت برابر بود با ۱۰۰۰ دلار حق امتیاز پرداختی‌تان بابت خرید اختیار معامله، به علاوه‌ی هزینه‌‌های تراکنش. هرچند، در این شرایط، به هر حال، شما کل مبلغ پرداختی‌تان را دست داده‌اید.

نحوه‌ی تعیین قیمت (حق امتیاز) خرید اختیار معامله

قیمت‌های اختیار معامله (همان حق امتیاز یا پریمیوم) به شیوه‌ای مشابه‌ی قیمت‌های آتی، یعنی از طریق رقابت میان خریداران و فروشندگان، تعیین می‌شوند. سه متغیر مهم بر قیمت یک اختیار معامله‌ی خاص تاثیر می‌گذارند:

• قیمت اعمال اختیار معامله، یا به زبان دقیق‌تر، ارتباط میان قیمت اعمال و قیمت کنونی قرارداد آتی پایه. در شرایط برابر، یک اختیار معامله که ارزش اعمال را داشته باشد (به اصطلاح «دارای‌ ارزش ذاتی مثبت‌» باشد؛ یعنی پایبندی به قرارداد برای خریدار سودمند و منطقی باشد – زیرا در غیر این صورت، خریدار می‌تواند به قرارداد پایند نباشد؛ البته، در این شرایط حق امتیاز را از دست می‌دهد و مقداری نیز هزینه‌ی تراکنش پرداخت می‌کند) در مقایسه با اختیار معامله‌ای که هنوز مشخص نیست آیا ارزش اعمال را دارد یا خیر، دارای قیمت یا حق امتیازی بیش‌تری خواهد بود. برای مثال، اگر قرارداد طلا در حال حاضر با قیمت ۲۹۵ دلار در هر اونس به فروش برسد، یک اختیار فروش که دربردارنده‌ی حق فروش طلا به قیمت اونسی ۳۲۰ دلار است از اختیار فروشی که دربردارنده‌ی حق فروش طلا به قیمت اونسی ۳۰۰ دلار است، ارزشمندتر خواهد بود.
• مدت زمان باقی‌مانده تا تاریخ انقضاء. در شرایط برابر، اختیار معامله‌ای که دوره‌ی زمانی طولانی‌تری تا تاریخ انقضای خود دارد در مقایسه با اختیار معامله‌ای که زمان کم‌تری به تاریخ انقضای‌اش باقی مانده، حق امتیاز یا قیمت بیش‌تری خواهد داشت – زیرا فرصت بیش‌تری در اختیار دارد تا سودآورتر شود. به عبارت دیگر، اختیار معامله یک دارایی فرسایشی است. هرچه به زمان انقضای‌اش نزدیک‌تر می‌شود، ارزش زمانی آن کم‌تر خواهد شد.
• نوسان قرارداد آتی پایه. در شرایط برابر، هرچه نوسان بالاتر باشد، قیمت یا حق امتیاز اختیار معامله بیش‌تر می‌شود. در یک بازار پرنوسان، شانس سودآوری یک اختیار معامله برای اعمال بیش‌تر خواهد بود.

فروش اختیار معامله

شاید در این‌جا از خودتان بپرسید، چه کسی اختیار معامله را به خریدار اختیار معامله می‌فروشد؟ پاسخ این است که اختیار معامله توسط سایر شرکت‌کنندگان بازار که به آن‌ها فروشنده یا اعطاکننده‌ گفته می‌شود، به فروش می‌رسد. تنها دلیل فروشندگان از فروش اختیار معامله رسیدن به حق امتیاز یا قیمت پرداخت‌شده بابت خرید اختیار معامله از طرف خریدار است. اگر اختیار معامله بدون اعمال شدن منقضی شود (آن‌چه دقیقا فروشنده انتظارش را می‌کشد)، فروشنده به تمام مبلغ حق امتیاز دست می‌یابد. هرچند، اگر خریدارِ اختیار معامله، آن را اعمال کند، فروشنده باید ما به ‌التفاوت ارزش بازار و قیمت اعمال را به خریدار پرداخت کند.

باید بر این نکته تاکید و به روشنی آن را درک کرد که برخلاف خریدار اختیار معامله که با ریسک محدودی مواجه است (ریسک از دست دادن حق امتیاز)، فروشنده‌ی اختیار معامله با ریسک نامحدود رو به رو است. زیرا هر مقدار سودی که در صورت اعمال معامله نصیب خریدار می‌شود، به عنوان ضرر فروشنده تلقی خواهد شد.

در پایان

در این بخش از مجموعه مقالات مربوط به بازارهای آتی، به صورت مختصر و البته ناکافی، به بررسی مبحثی بسیار پیچیده پرداختیم. اختیار معامله دارای اصطلاحات و حساب‌و‌کتاب‌های مخصوص به خودش است. اگر می‌خواهید وارد خرید و فروش اختیار معامله در قراردادهای آتی شوید، باید درباره‌ی امکان انجام این کار با کارگزارتان مشورت کنید و سند افشای اختیار معامله‌ای را که باید در اختیارتان قرار دهد، با دقت و به طور کامل بخوانید و درک کنید. به علاوه، کارگزارتان باید مطالب آموزشی و سایر سوابقی را که توسط بورس درباره‌ی معاملات اختیاری تهیه شده‌اند، به شما ارائه دهد. هم‌چنین، می‌توانید شخصا با بورس تماس بگیرید. هم‌چنین، کتاب‌ها و مطالب آموزشی ارزشمندی نیز در این خصوص منتشر شده‌اند. باید تاکید کنیم، هیچ یک از مطالبی را که در این مقاله مطالعه‌ کرده‌اید، نباید به عنوان توصیه یا پیشنهاد معاملاتی تلقی کنید. کارگزار یا مشاورتان باید این توصیه‌ها را به شما ارائه دهند. در نهایت، کارگزار یا مشاور – و هم‌چنین، بورسی که در آن، قراردادهای آتی معامله می‌شوند – بهترین منابع‌تان برای کسب اطلاعات بیش‌تر و کامل‌تر درباره‌ی معاملات آتی خواهند بود.