درس ۷ : چند نکته درباره‌ی قراردادهای آتی

درک (و مدیریت) ریسک‌های قرارداد آتی

هر فردی که دست به خرید یا فروش قراردادهای آتی می‌زند، باید به روشنی از ریسک‌های هر تراکنشی که ممکن است به زیان‌دهی یک معامله‌ی آتی منجر شود، آگاه باشد. این ضررها نه تنها ممکن است از میزان مارجین اولیه تجاوز کنند، بلکه تمام پولی را که در حساب‌تان واریز کرده‌اید (یا حتی بیش‌تر) از بین ببرند. به علاوه، با این‌که روش‌هایی برای محدود کردن میزان‌ زیان‌های احتمالی وجود دارند، هیچ ضمانتی وجود ندارد که این روش‌ها بتوانند برای‌تان کارساز باشند. با وجود این، معامله‌گران آتی قاعدتا باید به روش‌های مدیریت ریسک موجود به خوبی آگاه باشند.

انتخاب یک قرارداد آتی

سهام عادی یا اوراق قرضه‌ی مختلف ممکن است دارای درجات مختلفی از ریسک‌ها/پاداش‌های احتمالی در یک دوره‌ی زمان خاص باشند؛ این مسئله در مورد قراردادهای آتی مختلف نیز صادق است. بازارِ یک کالای خاصی که در حال حاضر، ممکن است به خاطر نامعلوم بودن شرایط عرضه و تقاضا بسیار نوسانی باشد – بسته به اتفاقات آینده – می‌تواند به طور ناگهانی قیمت‌ها را با شیب تندی افزایشی یا کاهشی کند. بازار کالای دیگری نیز ممکن است در همین زمان دارای نوسان کم‌تری باشد، و به احتمال زیاد، قیمت‌ها در آن در محدوده‌ی کوچک‌تری نوسان کنند. شما باید قادر باشید قراردادهای آتی را ارزیابی و بر اساس اطلاعات کنونی، آن‌هایی را انتخاب کنید که بیش از همه هم‌سو با اهداف‌تان باشند و بتوانید ریسک‌های‌شان را بپذیرید. با وجود این، به خاطر داشته باشید، رفتارهای قیمت در گذشته و در حال، هیچ‌یک، نمی‌توانند با اطمینان به شما نشان دهند که قیمت‌های آینده قرار است چگونه باشند. قیمت‌هایی که تاکنون نسبتا پایدار بوده‌اند، ممکن است به شدت نوسانی شوند (به همین خاطر نیز بسیاری از افراد و شرکت‌ها ترجیح می‌دهند در برابر تغییرات غیرقابل پیش‌بینی قیمت‌ها از پوشش ریسک یا هجینگ استفاده کنند).

نقدینگی

هیچ اطمینان و قطعیتی وجود ندارد که همیشه بازار به صورت نقدشونده باقی بماند (یعنی شرکت‌کنندگان بسیاری در بازار وجود داشته باشند که دائما درخواست و پیشنهاد بدهند و به آسانی وارد معامله شوند)، تا شما بتوانید یک قرارداد آتی را که پیش‌تر خریده یا فروخته‌اید، افست (جبران) کنید. مثلا ممکن است یک قیمت آتی به اندازه‌ی حداکثر میزان مجاز – بر اساس محدودیت روزانه – افزایش یا کاهش یافته باشد، و هیچ فردی حاضر نباشد قرارداد آتی را که می‌خواهید بفروشید، بخرد، یا قرارداد آتی را که به دنبال خریدش هستید، به شما بفروشد. حتی در شرایط عادی روزانه، برخی قراردادها و برخی ماه‌های انقضاء ممکن است در مقایسه با سایر قراردادها و ماه‌ها، از لحاظ معاملاتی، فعال‌تر و نقدتر باشند. دو اندیکاتور نقدینگی مهم برای بازار وجود دارند؛ یکی حجم معاملات و دیگری سود باز (open interest – تعداد پوزیشن‌های آتی باز که هم‌چنان در انتظار نقد شدن توسط یک معامله‌ی افست یا تحویل کالا هستند). این اعداد و ارقام معمولا توسط رسانه‌های تخصصی بازار و مظنه‌های قیمت آتی گزارش می‌شوند. هم‌چنین، این اطلاعات را می‌توانید توسط کارگزار یا مشاور و هم‌چنین، در بورسی که در آن به انجام معامله می‌پردازید، دریافت کنید.

زمان‌بندی

در معاملات آتی، پیش‌بینی صحیح حرکت قیمت‌ها برای‌تان کافی نیست. پیش‌بینی زمان تغییرات قیمت نیز بسیار مهم است. البته، دلیل این اهمیت این است که یک تغییر قیمت مخرب در کوتاه‌مدت ممکن است ضرر زیادی برای‌تان به همراه داشته باشد – در حالی که شما شاید چنین ضرری را در طولانی مدت پیش‌بینی می‌کردید و ریسک آن را پذیرفته بودید.

مثلا، در ماه ژانویه، شما ۱۵۰۰ دلار مارجین اولیه‌ را بابت خرید یک قرارداد آتی ماه می گندم با قیمت ۳.۳۰ دلار واریز کرده‌اید – با این پیش‌بینی که در بهار، قیمت به ۳.۵۰ دلار یا بیش‌تر افزایش پیدا می‌کند. به محض خرید این قرارداد، قیمت به ۳.۱۵ دلار کاهش یافت و شما ۷۵۰ دلار ضرر کردید. برای جلوگیری از ضررهای بیش‌تر، شما از کارگزارتان می‌خواهید پوزیشن‌تان را نقد کند. اکنون احتمال بازیابی این قیمت – یا حتی افزایش آن به ۳.۵۰ دلار یا بیش‌تر – دیگر هیچ فایده‌ای برای‌تان ندارد.

درسی که در این‌جا باید بیاموزید این است که تصمیم‌گیری درباره‌ی زمان خرید یا فروش یک قرارداد آتی به اندازه‌ی تصمیم‌گیری درباره‌ی خودِ قرارداد آتی اهمیت دارد. در حقیقت، می‌توان گفت زمان‌بندی برای موفقیت در قرارداد آتی یک نکته‌ی کلیدی است.

دستور خرید یا فروش به قیمت معین (Stop Order)

شما به کارگزارتان دستور می‌دهید اگر و زمانی که قیمت به سطح معینی رسید (از پیش تعیین‌شده)، یک قرارداد آتی خاص را به قیمت بازار بخرد یا بفروشد. معمولا معامله‌گران آتی از دستور توقف یا Stop Order برای محدود کردن میزان زیانی استفاده می‌کنند که در صورت حرکت قیمت‌های آتی خلاف جهت پوزیشن‌شان، متحمل خواهند شد.

برای مثال، اگر شما یک قرارداد آتی نفت خام را با قیمت بشکه‌ای ۲۱ دلار بخرید و بخواهید زیان‌تان را به بشکه‌ای ۱ دلار محدود کنید، باید دستور توقفی ایجاد کنید که بر اساس آن، چنان‌چه قیمت مثلا به بشکه‌ای ۲۰ دلار سقوط کرد، شما یک قرارداد افست یا جبرانی را به فروش برسانید. اگر و زمانی که بازار به هر قیمتی برسد که شما تعیین می‌کنید، دستور توقف به دستور اعمال معامله‌ی دلخواه‌تان با بهترین قیمت موجود تبدیل می‌شود.

هرچند، هیچ ضمانتی وجود ندارد که تحت شرایط کلی بازار، همیشه امکان اعمال این دستور در قیمت معین وجود داشته باشد. در یک بازار فعال و پرنوسان، قیمت بازار ممکن است آن‌چنان سریع پایین (یا بالا) برود که هیچ فرصتی برای نقد کردن پوزیشن‌تان در قیمت توقفِ از پیش تعیین‌شده وجود نداشته باشد. تحت چنین شرایطی، تنها وظیفه‌ی کارگزار این است که دستورتان را در بهترین قیمت موجود اعمال کند. در شرایطی که قیمت‌ها تا حداکثر محدودیت روزانه افزایش یا کاهش یافته باشند، و در حال حاضر هیچ معامله‌ای در قرارداد صورت نگیرد (به این بازار “‌ lock limit‌” با ترجمه‌ی فارسی “‌محدودیت قفل‌”‌ گفته می‌شود)، شاید اعمال دستورتان در هیچ قیمتی امکان‌پذیر نباشد.

به علاوه، امکان دارد (البته به ندرت) بازارها بیش‌تر از یک روز دچار محدودیت قفل شوند؛ این وضعیت باعث ایجاد زیان قابل ملاحظه‌ای برای معامله‌گران آتی می‌شود، زیرا آن‌ها به هیچ وجه نمی‌توانند پوزیشن‌های آتی زیان‌ده‌شان را نقد کنند. علی‌رغم تمام انواع محدودیت‌هایی که گفته شد، دستور توقف هم‌چنان به عنوان ابزار مفیدی برای محدود کردن میزان زیان‌های معامله‌گران آتی به شمار می‌رود. معمولا کارگزار می‌تواند یک دستور توقف را در قیمت تعیین‌شده یا قیمتی نزدیک به آن اعمال کند.

دستورهای توقف، علاوه بر آن‌که راهی را برای محدود کردن زیان پیش پای معامله‌گران می‌گذارند، برای محافظت از سود نیز کاربرد دارند. برای مثال، اگر شما قرارداد آتی نفت خام را به قیمت بشکه‌ای ۲۱ دلار خریده‌اید و اکنون، قیمت آن، بشکه‌ای ۲۴ دلار باشد، می‌توانید یک دستور توقف صادر کنید مبنی بر این‌که اگر و زمانی که قیمت‌ به ۲۳ دلار کاهش یافت، قرارداد آتی‌تان فروخته شود. این کار (البته با توجه به محدودیت‌هایی که درباره‌ی دستور توقف گفته شد) می‌تواند به اندازه‌ی ۲ دلار از ۳ دلار سود کنونی‌تان محافظت کند و هم‌چنان این امکان برای‌تان موجود باشد که از افزایش بیش‌تر قیمت‌ها سود بیش‌تری به دست بیاورید.

اسپرد (spread)

اسپرد دربردارنده‌ی خرید یک قرارداد آتی و فروش یک قرارداد آتی متفاوت است – با این امید که بتوان از کم یا زیان شدن اختلاف قیمت به سود رسید. از آن‌جا که سود و زیان تنها در نتیجه‌ی یک تغییر در اختلاف قیمت – نه در نتیجه‌ی تغییر در سطح کلی قیمت‌های آتی – حاصل می‌شود، اسپرد غالبا به عنوان یک راه محافظه‌کارانه و کم‌ریسک‌تر از ورود مستقیم به پوزیشن آتی لانگ یا شورت شناخته می‌شود (معمولا این چنین بوده است).

اگرچه باید پذیرفت، زیان حاصل از اسپرد می‌تواند به اندازه یا حتی بیش‌تر از حالتی باشد که بخواهید مستقیما وارد پوزیشن آتی شوید. یک افزایش یا کاهش مخرب اسپرد (اختلاف قیمت) در طول یک دوره‌ی زمانی خاص ممکن است از تغییر در سطح کلی قیمت‌های آتی تجاوز کند، و باعث شود شما در هر دو قرارداد آتی‌تان متحمل ضرر شوید.